Alina Biłous, Rafał L. Górski

Instytut Języka Polskiego PAN, Uniwersytet Jagielloński

Jak wiadomo, różnice pomiędzy rejestrami języka są rozsiane po różnych zakątkach gramatyki i leksyki. Dotyczy to także poszczególnych formantów słowotwórczych (por. Plag et al. 1999, Guz 2010, a także Kaproń-Charzyńska 2011 na temat ich funkcji stylistycznych). W niniejszym referacie odpowiemy na kilka pytań dotyczących tego, jak nomina agentis różnicują poszczególne typy tekstów . Te pytania to:

  1. Jaki jest rozkład wyrazów z poszczególnymi formantami w stylach?
    Niezależnie od tego czy mamy do czynienia z innowacją czy użyciem już dobrze zadomowionego w języku wyrazu, istnieją formacje, które są wyraźnie unikane bądź preferowane w poszczególnych sytuacjach komunikacyjnych. Porównamy więc liczbę wystąpień wyrazów (okazów, ang. tokens) w poszczególnych typach tekstów.
  2. Jaki jest rozkład typów (ang. types) w stylach?
  3. Gdzie rodzą się neologizmy? W szczególności w których rejestrach poszczególne formanty wykazują najwyższą produktywność?
  4. Które rejestry są do siebie podobne jeśli chodzi o rozkład wyrazów z danym formantem?

O ile w pytaniach 1-3 interesowała nas relacja formant – rejestr, o tyle tu interesuje nas relacja styl – styl. Nasze badania są oparte na zrównoważonym podkorpusie Narodowego Korpusu Języka Polskiego. Ponieważ każdy tekst w tym korpusie jest przypisany do pewnego typu (rejestru), przyjmujemy tę typologię bez zmian.

Przyjmujemy rozszerzająco formalną definicję nomen agentis, tj. o zaliczeniu do interesującej nas kategorii słowotwórczej decyduje jedynie formant. Tym samym nie rozgraniczamy wykonawców czynności od nosicieli cech. Wstępna selekcja wyrazów odbywała się półautomatycznie. Za potencjalne nomina agentis przyjęliśmy wyrazy, które:
• Kończą się na sekwencję liter odpowiadającą jednemu z formantów słowotwórczych,
• Zaczynają się na sekwencję liter odpowiadającą sekwencji liter tematu wyrazu zanotowanego w słowniku Polimorf, co pozwala zakładać, że wyraz ma podstawę słowotwórczą,
• Ponadto, w korpusie ma on przypisany rodzaj męskoosobowy.
Tak stworzona automatycznie lista wyrazów została następnie poddana weryfikacji przez badacza. Trzeba bowiem w tym miejscu powiedzieć, że mówimy o pokaźnych zbiorach (np. sama liczba jednostkowych wyrazów kończących się na -arz odnotowanych w korpusie przekracza 1000, co czyni całkowicie „ręczną” selekcję problematyczną.

Jakkolwiek wyniki trudno uznać za zaskakujące (literatura faktu i eseistyka ciążą ku literaturze pięknej, z drugiej strony teksty naukowe, informacyjne i publicystyka tworzą własną grupę), to pokazują one, że podobieństwa pomiędzy rejestrami są zaszyte w bardzo różnych obszarach gramatyki i leksyki. Podobne powiązania widać jeśli wziąć pod uwagę dystrybucję innych kategorii gramatycznych np. imiesłowów (Czachor 2019).

Słowa klucze

słowotwórstwo, zróżnicowanie języka, językoznawstwo korpusowe

Bibliografia

Czachor, Małgorzata (2019): Dystrybucja polskich imiesłowów: styl funkcjonalny i długość zdania. Polonica, 39, 219-242.
Guz, Wojciech (2010): Register Variation and Lexical Innovation: a Study of English Nominalizations Wydawnictwo KUL.
Kaproń-Charzyńska, Iwona (2011): Funkcja stylistyczna formantów słowotwórczych. Zarys problematyki. Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej, 46, 57-69.
Plag, Ingo; Dalton-Puffer, Christiane; and Baayen, Harald (1999): Morphological Productivity across Speech and Writing. English Language and Linguistics 3/2, 209-228.