Ewa Zakrzewska
Amsterdam Center for Language and Communication, Uniwersytet Amsterdamski
Niniejszy pomyślany jest jako synteza moich wieloletnich badań nad strukturą językową i literacką Żywotów męczenników, zachowanych w bohairskiej odmianie koptyjskiego języka literackiego i opublikowanych przez H. Hyvernata (Hyvernat 1977 [1886]; Zakrzewska 2011, 2017a, 2017b, 2020). Teksty te powstały w epoce późnego antyku, a zachowane są w rękopisach z IX-X wieku. Jak się wydaje, konstytutywną cechą tych tekstów jest wyrażanie i stymulowanie sprawczości różnorakich podmiotów działających i wchodzących przy tym w różne typy interakcji z innymi podmiotami.
Koptyjskie Żywoty męczenników były w zamierzeniu odczytywane wiernym w czasie liturgicznego upamiętnienia danego męczennika, a ich cel był perswazyjny: kształtowanie postaw i zachowań odbiorców. Aby ten cel zrealizować, autor (albo kompilator) i odtwórca tekstu musieli zadbać o dobór odpowiednich technik komunikacyjnych. Chociaż były to teksty pisane, zastosowano w nich techniki tak zwanej naturalnej narracji ustnej, tak aby narracja ta była łatwo przyswajalna przez odbiorców w trakcie nabożeństwa.
Narracja w Żywotach męczenników prowadzona jest za pomocą krótkich zdań pojedynczych, które składają się na akapity o charakterystycznej hierarchicznej strukturze. Struktura akapitu sygnalizowana jest za pomocą wyspecjalizowanych partykuł i czasów względnych, kontrastujących z narracją właściwą, prowadzoną w czasie przeszłym. Są to środki językowe, za pomocą których narrator, jako podmiot mówiący w tekście, nawiązuje interakcję ze swoim wirtualnym odbiorcą i instruuje go niejako, w jaki sposób tekst należy rozumieć.
Obok narracji, w Żywotach męczenników bardzo ważna jest rola dialogu przytaczanego w mowie niezależnej. Dzięki temu zabiegowi tekst, szczególnie jeśli jest odczytywany w odpowiedni sposób, angażuje odbiorców podobnie jak dramat. Poprzez angażowanie odbiorców i wzbudzanie ich empatii, tekst może tym skuteczniej wpływać na ich postawę i działania, co przyczynia się do realizacji funkcji perswazyjnej.
Na poziomie świata przedstawionego chodzi o dobór odpowiedniej formy wyrażeń referencjalnych odnoszących się do postaci działających w opowieści. Forma ta uzależniona jest od stopnia sprawczości danej postaci, czyli od następujących czynników: rola danej postaci w strukturze opowieści (bohater, antybohater, pomocnicy, otoczenie), rola semantyczna danego partycypanta w konkretnej predykacji (agens, pacjens, beneficjent, adresat aktu mowy) oraz w funkcja danej grupy nominalnej w strukturze tematyczno-rematycznej zdania. Łączna kombinacja tych czynników determinuje formę i pozycję linearną danego wyrażenia.
Słowa klucze
Koptyjskie Żywoty męczenników – sprawczość – narracja naturalna – mowa niezależna – grupa nominalna
Bibliografia
Hyvernat, H. 1977 [1886]. Les Actes des martyrs de l’Égypte, reprint. Hildesheim: Georg Olms.
Zakrzewska, E.D. 2011. Masterplots and martyrs: narrative techniques in Bohairic hagiography. In: Hagen, Fredrik (et al., eds.), Narratives of Egypt and the Ancient Near East: literary and linguistic approaches. Leuven 2011: Peeters, 499-523.
Zakrzewska, E.D. 2017a. The Bohairic Acts of the Martyrs as a genre of religious discourse. In: Gawdat Gabra and Hany N. Takla (eds.), Christianity and monasticism in Northern Egypt: Beni Suef, Giza, Cairo and the Nile Delta. Cairo: The American University in Cairo Press, 223-238.
Zakrzewska, E.D. 2017b. Complex verbs in Bohairic Coptic: language contact and valency. In: Brian Nolan and Elke Diedrichsen (eds.), Argument realisation in complex predicates and complex events: verb-verb constructions at the syntax-semantic interface. Amsterdam: Benjamins, 213-243.
Zakrzewska, E.D. 2020. The Alexandria polyphony: the voices in the Bohairic Acts of the Martyrs. In: Gawdat Gabra and Hany N. Takla (eds.), Christianity and monasticism in Alexandria and the Egyptian deserts. Cairo: The American University in Cairo Press, 205-222.