Anna Wileczek

Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach

Referat dotyczy metod analizy heterogenicznych wytworów literackich należących do tzw. ikonotekstów (picturebooks), które „wytwarzają” znaczenie i współtworzą narrację w bezpośredniej kooperacji słowa i obrazu. Dobrym przykładem jest jedyny w dorobku polskiej noblistki ikonotekst pt. Zgubiona dusza, w którym obrazy i słowa układają się w wizualno-werbalną narrację na temat poszukiwania sensu ludzkiej egzystencji i jej zanurzenia w pansymbolizmie całego istnienia. Tym samym przyjmuję ustalenia badaczy (np. Briggs, Burke 2010, Sipe 2012) upatrujących w picturebooks takiego kreowania znaczenia, które synergicznie wykorzystuje kombinację dwóch równorzędnych porządków semiotycznych – abstrakcyjnego (pisma) i – pozornie tylko konkretnego – obrazu. W przypadku recepcji struktur tego typu nieprzezwyciężona „różnica ikoniczna” – nieprzekładalność obrazu na słowa (Boehm 2014), aktywizująca wszelkie niereferencyjne spojrzenia, służy budowaniu „wielowymiarowości” znaczeń. Picturesbooks zapraszają do hermeneutyki obrazu i słowa jednocześnie, przy czym „hermeneutyka obrazu ma swoje źródło tam, gdzie wzrokowe doświadczenie obrazu przechodzi w medium języka” (Boehm 2014: 144). Tak dzieje się w przypadku Zgubionej duszy. Słowo stanowi tu inspirację dla obrazu, ale nie jest bynajmniej jego ekfrazą, obraz zaś rozszerza świat przedstawiony tekstu. Jeśli wizualność współgra w ten sposób z piśmiennością odwodzi tym samym odbiorcę od pokusy traktowania obrazów jako ilustracji słów na rzecz eksplikacji ich niepokojącej – bo symbolicznej – tajemnicy.

Słowa klucze
Ikonotekst, lingwistyka obrazu, „Zgubiona dusza” O. Tokarczyk, J. Cencejo

Bibliografia

Boehm G. (2014), O obrazach i widzeniu. Antologia tekstów, red. D. Kołacka, Wydawnictwo Universitas, Kraków.

Briggs A., Burke P. (2010), Społeczna historia mediów. Od Gutenberga do Internetu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Sipe, L. (2012) Revisiting the Relationships Between Text and Pictures, Children’s Literature in Education 1 (43): 11–12.

Tokarczuk, O. Cencejo J. (2017), Zgubiona dusza, Wrocław: Wydawnictwo Format.