Artur Urbaniak
Akademia Nauk Stosowanych im. Stanisława Staszica w Pile
W proponowanym wystąpieniu zamierzam przedstawić i zweryfikować empirycznie tezę, zgodnie z którą dzieło literackie, w tym przypadku powieść Kurta Vonneguta pt. „Śniadanie mistrzów”, może posłużyć jako istotny zasób w rozwoju kompetencji komunikacyjnych (za: Hymesem, 1966; 1972) współczesnego retora. Dyskurs zostanie poddany holistycznej analizie pod kątem możliwości wykorzystania fragmentów tekstu Vonneguta w mowach motywacyjnych.
Narzędziem właściwym do przeprowadzenia analizy dyskursu pod kątem pragmaretorycznym jest metoda semantycznej analizy dyskursu (van Dijk, 1985), która umożliwia holistyczną analizę tekstów reprezentujących odmienne gatunki literackie. Posługując się wspomnianą metodą van Dijk (ibidem) dokonał przykładowych deskrypcji zarówno tekstów pisemnej relacji prasowej, jak i aktów mowy (wypowiedzi ustnej), a nawet fragmentu wiersza. Kluczowym elementem wybranej metody jest to, że stwarza ona określoną przestrzeń interpretacyjną dla badacza, pozwalając w ten sposób na dokonanie wielopłaszczyznowego opisu dyskursu. Przykładem może być poniższy fragment i następująca po nim próba interpretacji, z uwzględnieniem pragmatycznego charakteru badania.
Nie pochylany sztandar był piękny, hymn zaś i pusta dewiza nie miałyby większego znaczenia, gdyby nie następujący fakt: wielu obywateli było tak lekceważonych, oszukiwanych i lżonych, iż mogli uważać, że znaleźli się w niewłaściwym kraju albo nawet na niewłaściwej planecie, że zaszła jakaś straszliwa pomyłka. Może podniosłoby ich nieco na duchu, gdyby ich hymn i dewiza wspominały o uczciwości, braterstwie, nadziei albo o szczęściu, gdyby w jakiś sposób dawały im do zrozumienia, że są mile widziani w społeczeństwie i jego posiadłościach (K. Vonnegut, „Śniadanie mistrzów”, s. 12).
W przytoczonym fragmencie ujawnia się typowe dla stylu Vonneguta sarkastyczne, ironiczne czy wręcz nihilistyczne podejście do wartości, takich jak naród, społeczeństwo oraz ich symboliki („pięknego sztandaru” i „pustej dewizy”). Uwypuklone zostaje poczucie pustki i porzucenia, zarysowując dysonans pomiędzy klasą rządzącą a obywatelami, którzy doświadczają wyobcowania, mając poczucie przebywania w „niewłaściwym kraju” tudzież na „niewłaściwej planecie”. Ten charakterystyczny dla literatury postmodernistycznej obraz może stać się kanwą dla rozważań współczesnego retora oraz dostarczyć gotowych przykładów w postaci frazeologizmów na poziomie semantycznym. Te z kolei, dzięki znajomości technik retorycznych, rozwinąć można w tropy i figury, na przykład w pytanie retoryczne „Ileż to razy czuliście się niemile widziani na tej planecie?”.
Reasumując, bodźcem do podjęcia niniejszego problemu badawczego jest założenie, że dzieło literackie stanowić może nie tylko cenne źródło inspiracji, podsuwając mówcy określone narzędzia interpretacji współczesnego świata, lecz także może stanowić źródło rozwoju warsztatu językowego komunikatora, na poziomie czysto semantycznym. Dlatego celem wystąpienia jest analiza dyskursu w powieści Kurta Vonneguta „Śniadanie mistrzów” pod kątem zasobów komunikacyjnych – językowych w ujęciu pragmaretorycznym. Przyjmuje się bowiem, że u podstaw rozwoju kompetencji komunikacyjnych współczesnego retora leży konieczność ciągłego samodoskonalenia w obszarze synergicznego wykorzystania językowych i niejęzykowych środków wyrazu, czyli zasobów werbalnych i niewerbalnych (por: Puppel, 2004; Krawczak i Urbaniak, 2019). Semantyczna analiza dyskursu w obrębie przytoczonego dzieła autorstwa Kurta Vonneguta z gatunku literatury pięknej stanowi próbę odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób, w praktyce, można wykorzystywać dzieło literackie w kształceniu retorycznym na poziomie akademickim.
Słowa klucze
Kompetencje komunikacyjne, wystąpienia publiczne, semantyczna analiza dyskursu, literatura
Bibliografia
Krawczak M., Urbaniak A. (2019). „Kształtowanie kompetencji komunikacyjnych na poziomie akademickim. Ars bene dicendi na przykładzie mowy oskarżycielskiej Hipolita Kiryłowicza z powieści Bracia Karamazow Fiodora Dostojewskiego”. Scripta Neophilologica Posnaniensia, 19 . 103-115.
Lê T., Lê Q. and Short M. (2009). Critical Discourse Analysis: An interdisciplinary perspective. New York: Nova Science Publishers.
Puppel S. (2004). An outline of a domain-resource-agent-access-management (DRAAM) model of human communication: Towards an ecology of human communication, ”OikeiosLogos” 1, 1-27.
Van Dijk, T. A. (1985). Semantic discourse analysis. Handbook of discourse analysis, 2, 103-136.