Elżbieta Skorupska-Raczyńska

Akademia im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wielkopolskim

Terminu językowa kreacja w opracowaniu specjalistycznym z zakresu leksykologii użyła po raz pierwszy Teresa Skubalanka w artykule pod tytułem Językowa kreacja Jacka Soplicy (księdza Robaka)1, założywszy, iż tenże „znaczy mniej więcej tyle, co całokształt procesów językowych, stworzonych przez twórcę tekstu, w pewnym celu; tyle, co określony byt fikcjonalny, będący cząstką «wizji świata» artysty”2. Takie ujęcie definicyjne – zgodnie z przyjętym przez badaczkę założeniem – bliskie jest rozumieniu „kreowania świata w tekstach”3 wyrażonemu przez Renatę Grzegorczykową, która oddziela je od kreatywności kompetencyjnej i formalnej systemu języka, będącego potencjalnie wykładnią otaczającej nas rzeczywistości. T. Skubalanka, wychodząc od analizy treści, w konwencji językowej wskazuje funkcje życiowe Jacka Soplicy (szlachcic, zakonnik, emisariusz) skonceptualizowane za pomocą obiegowych wyrażeń, wkomponowanych we frazy analizowanego poematu. Ekscerpuje z Mickiewiczowskiego tekstu elementy językowe stylu potocznego, przykłady terminologii wojskowej, nazwy uczuć i ich objawów; wreszcie w finale i artykułu, i analizowanego tekstu, nawiązuje do symbolicznego aspektu kreacji Jacka Soplicy.

Omówiona analiza jako wzorzec stanowi trzon kierunku w badaniach nad językową kreacją świata. Jego realizacja wymaga od leksykologa, zgodnie z poziomem narzuconym przez T. Skubalankę, niebagatelnego doświadczenia językoznawczego i literaturoznawczego, gruntownej znajomości nie tylko badanego tekstu literackiego, ale i jego kontekstu – historycznego, społecznego, kulturowego, a nawet twórczego. Zlekceważenie któregokolwiek z tych aspektów grozi analizą bliską streszczeniu utworu i impresjonistyczną swobodą rozważań na jego temat.

Od publikacji pracy T. Skubalanki po czasy najnowsze poszukiwania metod badań nad językową kreacją świata w dziele literackim znacznie się rozszerzyły, tworząc nurty badawcze, które, na podstawie dotychczasowych prac poświęconych językowej kreacji świata określam jako: t e k s t o w o – s t y l i s t y c z n y, s t r u k t u r a l n o – s e m a n t y c z n y oraz k o g n i t y w i s t y c z n y (antropocentrystyczny), a także r e f l e k s y j n y.

Językowa kreacja świata w tekście artystycznym jest istotnie uwarunkowana możliwościami i zamiarami twórczymi jego autora, tym samym jej analiza może być obciążona bądź dogłębną wiedzą na ich temat, bądź ogólnikowymi jedynie jej założeniami czy też nikłymi fragmentami. Nie powinno zatem dziwić dość swobodne podejście badaczy do podjętego zadania, odnajdujących w badaniach przestrzeń, którą językoznawca może dość dowolnie i zajmować, i wypełniać.

Ogląd prac poświęconych językowej kreacji świata (siłą rzeczy, a także z powodu ograniczeń edytorskich oparty na ich wyborze), sygnalizuje i rozrzut metodologiczny badań, i potrzebę poszukiwania rozwiązań, które zaowocują publikacją nie tylko potwierdzającą przyczynkarsko dla przykładu z jednej strony mistrzostwo stylistyczne pisarza, z drugiej bogactwo jego idiolektu, ale też wpływ na odbiorcę tekstu literackiego (artystycznego), zważywszy na szeroko pojęty kontekst tej twórczej i odtwórczej relacji.

Celem zgłaszanego wystąpienia jest analiza dotychczasowych badań nad językową kreacją świata w tekście literackim, próba ich oceny oraz klasyfikacji w obrębie wskazanych wyżej nurtów badawczych

⸻⸻⸻⸻⸻⸻⸻⸻⸻⸻⸻⸻⸻

1 T. Skubalanka, Językowa kreacja Jacka Soplicy (księdza Robaka), [w:] tejże, Mickiewicz, Słowacki, Norwid. Studia nad językiem i stylem, Lublin 1997, s. 20-33.

2 Tamże, s. 20.

3 R. Grzegorczykowa, Jak rozumieć kreatywny charakter języka? [w:] Kreowanie świata w tekstach, pod red. A. M. Lewickiego i R. Tokarskiego, Lublin 1995, s. 21.

Słowa klucze

językowa kreacja świata, strukturalizm, kognitywizm, metoda badawcza

Bibliografia

Grzegorczykowa Renata, Jak rozumieć kreatywny charakter języka? [w:] Kreowanie świata w tekstach, pod red. A. M. Lewickiego i R. Tokarskiego, Lublin 1995, s. 13-24.

Handke Kwiryna, Badacz języka wobec triady: pisarz – tworzywo językowe – tekst (studium warsztatowe), Studia Językoznawcze, t. 17, Szczecin 2018, s. 7-21.

Pajdzińska Anna, Tokarski Ryszard, Językowy obraz świata – konwencja i kreacja, „Pamiętnik Literacki” LXXXVII, 1996, z. 4, s. 144-158.

Skorupska-Raczyńska Elżbieta, Kreacja ojca w powieściach nadniemeńskich Elizy Orzeszkowej (studium językowo-stylistyczne), Gorzów Wielkopolski 2013.

Skubalanka Teresa, Językowa kreacja Jacka Soplicy (księdza Robaka), [w:] Skubalanka T., Mickiewicz, Słowacki, Norwid. Studia nad językiem i stylem, Lublin 1997, s. 20-33.