Krzysztof Skibski

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Rozważania nad autonomią gramatyki mają swoje różne odsłony zarówno w myśli językoznawczej, jak i w filozofii języka. Problem gramatyki literackiej (poetyckiej) pozostaje w pewnym związku z pytaniami o swoistość reguł określających relacje między elementami języka, jak i – co tym bardziej zajmujące – same językowe kategorie. Prób odniesienia się do fenomenu tekstów literackich z perspektywy refleksji o języku było niemało, dowodzą one przy tym potrzeby prowadzenia badań pogranicznych – szczególnie z uwzględnieniem poetyki.

będzie odnosił się do kilku typów zjawisk tekstowych (m.in. peryfrastyczność, nadmiarowość, odtwarzalność), które pozwolą na rozważenie zasadności myślenia o jeszcze jednym przejawie autonomiczności gramatyki: z jednej strony może to oznaczać zaproszenie do metarefleksji (jakie czynniki powodują osobność gramatyki w tekstach literackich?), z drugiej natomiast – może skłaniać do nowych prób filologicznej analizy literatury (czego o języku dowiadujemy się na postawie krytycznego i wieloaspektowego odczytania?). Peryfrastyczność w tym ujęciu rozumiana jest m.in. w odniesieniu do koncepcji definicji poetyckich, ale także nawiązuje do sposobu ujmowania kwestii kategoryzacyjnych przez językoznawstwo kognitywne. Nadmiarowość – opisana w odniesieniu do tekstów użytkowych, jak również parametrów konwersacyjnych – pozwala na próbę adaptacji jej rozumienia na potrzeby badań nad literaturą przy założeniu, że redundancja w tym przypadku nie jest wartościowana. Wreszcie odtwarzalność, obejmująca wszystkie przejawy utrwalania się w języku elementów złożonych (o komplikowanej wartości semantycznej – jak choćby w przypadku frazeologizmów), pozwala na stawianie pytań o wieloczynnikowość w odniesieniu do sposobów odczytywania literatury, a także o funkcjonalność gotowych elementów języka adaptowanych do różnorodnych (także gatunkowo) struktur tekstowych.

Wszystkie te zjawiska mają swoją badawczą historię, jednak odniesione do tekstów literackich zyskać mogą nowe ujęcie. Pytanie o gramatykę literacką bowiem wciąż domaga się komentarza.

Po badaniach nad iteracyjnością wiersza wolnego, a także po serii prób filologicznych dotyczących tekstów literackich (oraz ich wersji brulionowych), autor chciałby przeprowadzić sprawdzian gramatycznej dynamiki literatury na co najmniej kilku przykładach, zapowiadając tym samym dalszy ciąg prac w tym zakresie.

Słowa klucze

gramatyka literacka, nadmiarowość, peryfraza, odtwarzalność, poetyka

Bibliografia

Lakoff G., Kobiety, ogień i rzeczy niebezpieczne. Co kategorie mówią nam o umyśle, red. E. Tabakowska, Kraków 2011

O definicjach i definiowaniu, red. J. Bartmiński, R. Tokarski, Lublin 1993

Semantyka tekstu artystycznego, red. A. Pajdzińska, R. Tokarski, Lublin 2001

Sławkowa E, Tekst literacki w kręgu językoznawstwa, T. 1., Katowice 2012