Joanna Rychter

Akademia im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wielkopolskim

Literatura łemkowska, w tym poezja, należy do najmniej zbadanych i poddanych naukowemu oglądowi z dziedzin łemkowskiej kultury.

W niniejszym referacie przedstawiony zostanie stan badań dotyczący cech językowo-stylistycznych poezji współczesnych twórców narodowości łemkowskiej (piszących zarówno w etnolekcie łemkowskim, jak i w języku polskim), reprezentujących tzw. nurt łemkowskiej autoprezentacji. Dotychczas pojawiły się na rynku wydawniczym monografie omawiające literaturoznawcze aspekty literatury łemkowskiej (prozy i poezji), nadal brak jest monograficznego ujęcia lingwistycznego lub interdyscyplinarnego (uwzględniającego cechy idiolektalne, biogram, kod kulturowy, aspekty socjolingwistyczne). W referacie omówione zostaną nieliczne dotychczas opracowania lingwistyczne (autorstwa Zbigniewa Siatkowskiego – o formowaniu nowego pokolenia literackiego, Małgorzaty Misiak – o łemkowskiej tożsamości w ujęciu etno- i socjolingistycznym, Joanny Rychter – o języku i stylu wybranych poetów), jak i liczniejsze literaturoznawcze (np. Heleny Duć-Fajfer). Pole badawcze zostanie zawężone gatunkowo – przedmiotem oglądu uczynimy jedynie poezję łemkowską i czasowo – do powojennego pokolenia twórców. W pierwszej części zaprezentowana zostanie dotychczas wykorzystywana przez badaczy metodologia (z zaznaczeniem pozytywnych cech i niedoskonałości). W części drugiej wskazane zostaną propozycje nowych jeszcze nieopracowanych zagadnień, w tym zaznaczona zostanie potrzeba badań interdyscyplinarnych (uzupełnienie badań językoznawczych o omówienie stylu poszczególnych twórców, uwzględnienie biogramu przy interpretacji materiału analitycznego). Źródłem badawczym będzie twórczość poetów reprezentujących jedno pokolenie literackie, podejmujących zróżnicowaną tematykę (przykładowo: Pawła Stefanowskiego „Łemkowyna”, Petra Murianki, Stefanii Trochanowskiej „Potem, teraz, przedtem”, „Nie pozwól uschnąć kwiatom”, „Motyle”, Władysława Grabana „Na kołpaku gór”, „Rozsypane pejzaże”, Heleny Duć „Po obu stronach słowa”). Podkreślić należy, iż poetów łemkowskich łączy miłość do „małej ojczyzny”, ale podążają oni odmiennymi drogami zawodowymi, mieszkają na Łemkowszczyźnie, jak i poza nią, co z kolei determinuje tematykę, jak i styl ich poezji. Narodowość, wspólne elementy religijne: cerkwie, wschodni obrządek, kalendarz juliański, śpiew, księgi liturgiczne zapisane cyrylicą, kultura (zespoły pieśni i tańca, literatura) interferują ludność łemkowską oraz dyferencjonują od ludności polskiej. Tworzenie wierszy w języku polskim jest próbą włączenia Polaków do grona odbiorców i przekazania im historii narodu łemkowskiego.

Słowa klucze

idiolekt, poeci łemkowscy, etnolekt, tożsamość

Bibliografia

H. Duć-Fajfer, Główne nurty współczesnej poezji łemkowskiej, „Roczniki Humanistyczne” 1994, t. 42, z. 7.

H. Duć-Fajfer Helena, Literatura łemkowska – zagadnienia badawcze, „Prace Komisji Wschodnioeuropejskiej PAU” 1997, t. 5: Łemkowie i łemkoznawstwo w Polsce, s. 87–98.

M. Misiak, Na kołpaku gór — rzecz o łemkowskiej tożsamości, „Góry, Literatura, Kultura” 2017, s.  291-304.

J. Rychter, „[Z]a wcześnie doszliśmy / do brzegów poznania” – językowa kreacja drogi w tomiku „Po obu stronach słowa” Oleny Duć-Fajfer, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” 2019, vol. 26 (46), nr 1, s. 157-170.

Z. Siatkowski, Współczesna poezja Łemków – formowanie się pokolenia literackiego, „Загорода” 1994, nr 2/3, s. 48-54.