Olga Pańkowa
Uniwersytet Gdański
Аrtykuł ukazuje etnopsychologiczną niepowtarzalność i kulturową wielość polsko-litewsko-białoruskiego pogranicza. Uwaga autorа koncentruje się na współdziałaniu narodowościowych i językowych dyskursów utworów Z. Żakiewicza (Wilcze łąki, Ród Abaczów, Wilio, w głebokościach morza) i A. Jurewicza (Lida, Pan Bóg nie słyszy głuchych, Dzień przed końcem świata).
Jest zaproponowany model komunikacji artystycznej, zgodnie z którym narracja powieściowa jest przedstawiona na skutek działania zabiegów fenomenologicznych pisarzy. Kresy są odczytywane przez pewien klucz emocyjny, paradygmat wartości językowych pogranicza. Zabarwienie chronotopiczne miejsca utraconego i odzyskiwanego na podstawie strzępków obrazów, skojarzeń i zarejestrowanych w pamięci wyrazów pozwala autorom cofnąć się w czasie i odtworzyć sytuację wielojęzyczności Kresów. Bohaterzy ztworów nieustannie zajmują się poszukiwaniem «inności», odwrotnej strony w obrębie własnej świadomości, rodziny, społeczeństwa. Narodowościowo-językowe i historyczne modele przestrzeni charakteryzują się zróżnicowanym nacechowaniem emocjonalnym, opowiadają się za obyczajową i kulturową odrębnością. Bohaterzy Żakiewicza i Jurewicza stoją na skrzyżowaniu kultur, języków, mentalności ziem dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego, obowiązuje ich zasada progowego charakteru życia. Doświadczenia koegzystencji różnych realności etniczno-kulturowych, wyznaniowych, odmiennych stylów myślenia, wielogłosowości wymagają przetwarzania językowych i obyczajowo-kulturowych dyskursów. Na przykład, bohater powieści Wilcze łąki staje się osobą integrującą lokalne zbiorowości, dokonującą swoistej konwersacji kulturowej. Wołk-Wołczacki, Wauczacki, Wołczackij, Wołki-Wołczackie, Wołczaccy, Wouk-Wauczysko, wołk, wilcy, wilcy-wilkowie, wałczok, wałczonak, wauczok, wauczonak – wyrazy te współistnieją i uzupełniają się wzajemnie w świadomości dziecka wilkołaka, pierekidnia.
Słowa klucze
Kresy, wielojęzyczność, komunikacja artystyczna
Bibliografia
Engelking A., Golacowska E., Zielińska A., 2008, Tożsamość – Język – Rodzina. Z badań na pograniczu słowiańsko-bałtyckim, Warszawa.
Siatkowska E. M., 2004, Szkice z dziejów literackich języków słowiańskich, Warszawa.
Uliasz S., 1997, O kategorii pogranicza kultur, [w:] Pogranicze kultur, red. Cz. Kłak, Rzeszów