Olga Lesicka

Wydział Lingwistyki Stosowanej, Uniwersytet Warszawski

W swoim wystąpieniu chciałabym przedstawić dwie powieści współczesnego rosyjskiego pisarza Aleksandra Tierechowa – Kamienny most (Каменный мост) i Niemcy (Немцы). Stanowią one swoisty fenomen, ponieważ obie są trudne w odbiorze ze względu na objętość i specyfikę stylu pisarskiego autora – połączenie realistycznego przekazu z modernistycznym strumieniem świadomości. Ponadto znakiem firmowym autora jest duża dawka cynizmu i jadowitej ironii, co zdecydowanie wpływa na ich odbiór. Lecz mimo to obie powieści zostały docenione przez czytelników i krytyków oraz zdobyły nagrody literackie – pierwsza otrzymała nagrodę w konkursie „Wielka książka” w roku 2009, druga – „Narodowy bestseller” w 2012. Pierwsza powieść jest napisana w konwencji śledztwa dziennikarskiego i dotyczy tragicznego wydarzenia z lat 40. XX wieku, czyli tzw. czasów stalinowskich. Nie jest to jednak – jak może się zdawać – przepełniona goryczą powieść rozrachunkowa z miniona epoką – jest to swego rodzaju studium przypadku, nieco przewrotne ukazanie kulis pewnej epoki od strony czysto ludzkiej i z perspektywy czasów współczesnych. Autor oddaje głos licznym bohaterom, którzy nie zawsze wypowiadają się w sposób klarowny i często nadają opisywanym faktom swój punkt widzenia. Ich wypowiedzi dostarczają nam implikowaną informację metajęzykową o sobie, innych uczestnikach dramatu, wreszcie – o całej epoce oraz czasach współczesnych. W powieści brakuje głosu autora, podsumowań i komentarzy do nie zawsze jasnych wypowiedzi świadków opisywanych wydarzeń, dlatego odbiorcy pozostaje samodzielna interpretacja informacji i wyciągnięcie wniosków. Konfiguracja treści, formy i materiału słownego w połączeniu z inteligentnym czarnym humorem i dużą dawką cynizmu daje dość niezwykły, ale wyrazisty rezultat. Drugą powieść można w pewnym sensie nazwać pastiszem powieści środowiskowej i krytycznym spojrzeniem na korupcję i funkcjonowanie aparatu urzędniczego współczesnej Rosji. Powieść ma nie tylko prowokujący tytuł – stosowane w niej zabiegi stylistyczne w połączeniu z językiem, który przypomina styl urzędowy oraz wszechogarniający cynizm tworzą dość mocny obraz upadku pewnego systemu na przykładzie głównego bohatera. Głównym celem wystąpienia jest zatem przedstawienie bardzo charakterystycznego stylu językowego autora, który jest konsekwentnie trudny w odbiorze, tworzy jednak całość dość niezwykłą – jedocześnie wciągającą, ale w odbiorze nieprzyjemną. (Prezentacja zawiera krótkie poglądowe fragmenty tekstu tłumaczone przeze mnie na język polski).

Słowa klucze

Strumień świadomości, powieść modernistyczna, ironia, krytyka, pastisz.

Bibliografia

Głowiński M., Literatura dzieła a wiedza historyczna, [w:] tenże, Dzieło wobec odbiorcy, Szkice z komunikacji literackiej, Uniwersitas, Kraków 1998.

Humphrey R., Strumień świadomości – techniki, „Pamiętnik literacki” 1970, nr 61/4, s. 283, wersja internetowa, dostęp: 10.01.2018

Markiewicz H., Odbiór i odbiorca w badaniach literackich, [w:] tenże, Wymiary dzieła literackiego, Universitas, Kraków 1996.

Okopień-Sławińska A., Relacje osobowe w literackiej komunikacji, [w:] Problemy socjologii literatury, pod. red. J. Sławińskiego, Wydawnictwo PAN, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1971.