Maciej Laskowski1 i Leszek Szymański2

1Akademia Nauk Stosowanych im. Stanisława Staszica w Pile, 2 Uniwersytet Zielonogórski

Proponowany jest próbą przedstawienia analizy językowego obrazu Polski i Polaków zawartego w wybranych pozycjach angielskiej literatury stosowanej drugiej połowy XVIII w. Obraz ten – subiektywny z założenia tego typu tekstów – wyszedł spod pióra angielskich twórców, którzy osobiście podróżowali po Polsce w owym czasie. Takie teksty były zazwyczaj bardzo osobiste i kierowane do własnej pamięci lub pamięci najbliższych, stając się świadectwem kultury umysłowej przedstawicieli epoki doświadczających tych samych wydarzeń w tym samym czasie. Jest to obraz na wskroś nieprzychylny Polsce i polskości.

Językowy obraz Polski i Polaków w wypowiedziach konkretnych osób (Anglików przybywających w Polsce i opisujących ją) zostanie przedstawiony zgodnie z ujęciem Bartmińskiego. Badacz rozumie to pojęcie jako „zawartą w języku interpretację rzeczywistości, którą można ująć w postaci zespołu sądów o świecie. Mogą to być sądy bądź to utrwalone w samym języku, w jego formach gramatycznych, słownictwie, kliszowanych tekstach (np. przysłów), bądź to przez formy i teksty języka implikowane” (Bartmiński 1999: 104).

Autorzy wystąpienia mają na celu zbadanie języka wyrażającego postawy polonofobiczne oraz dotarcie do możliwych przyczyn takich postaw pośród ww. twórców, by następnie skupić się na oszacowaniu skali tego zjawiska. Powyższa podstawa materiałowa stanowiąca o obrazie Polski i Polaków traktuje o zagadnieniach takich, jak brak stabilności politycznej, nieład w prawie i administracji, nikczemność polskich szlachciców, np. wobec podwładnych, wystawność, nadmierne pijaństwo, sytuacja dysydentów religijnych, stan polskiej armii, życie społeczne, w końcu upadek moralny Polaków i ich państwowości. Kolejnym zamierzeniem inicjatywy badawczej będzie nakreślenie sylwetki angielskich autorów literatury stosowanej uwzględnionych w badaniu. Ilustracja ta sprowadzi się głównie do wyabstrahowania zbieżnych cech, doświadczeń i poglądów owych autorów, skutkujących ich negatywnym obrazem Polski. Jak podkreśla Stefania Skwarczyńska (1954), wiedza na temat życia psychicznego autora dzieła literackiego, jego doświadczeń i poglądów na świat jest niezbędna dla badacza, by ten mógł poznać motywacje autora.

Autorzy wystąpienia stawiają sobie również za cel odpowiedź na pytanie na ile negatywne opinie o Polsce i polskości okazały się uzasadnione, a na ile ich waga była nieproporcjonalna do status quo. Ramy czasowe uwzględnione w badaniu obejmują głównie czasy stanisławowskie w Polsce. Wybór tego przedziału czasowego wynika z faktu, że kraj ów cieszył się wówczas drugim co do wielkości terytorium w Europie, by w tym samym okresie zniknąć z politycznej mapy tego kontynentu. Lata te były dla Polaków przełomowymi także dlatego, że musieli oni na nowo zdefiniować się politycznie, społecznie i gospodarczo, szukając pomocy w tym zakresie m.in. w Wielkiej Brytanii. Dlatego opinie przedstawicieli tego narodu były w owym czasie niezwykle istotne w kreowaniu językowego obrazu Polski i Polaków.

Słowa klucze

Językowy obraz Polski, angielska literatura stosowana, James Harris, William Coxe, Nathaniel Wraxall, Polska w VIII w.

Bibliografia

Bartmiński, Jerzy. 1999. „Punkt widzenia, perspektywa, językowy obraz świata”, w: Językowy obraz świata, pod red. J. Bartmińskiego, Lublin, s. 103-120.

Bartmiński, Jerzy, R. Tokarski. 1986. „Językowy obraz świata a spójność tekstu”, w: Teoria tekstu. Zbiór studiów, pod red. T. Dobrzyńskiej, Wrocław, s. 65-81.

Coxe, William. 1784. Travels into Poland, Russia, Sweden, and Denmark. Tom 1, Thomas Cadell, London.

Harris, James. 1844. Diaries and correspondence of James Harris, First Earl of Malmesbury. Tom 1, Richard Bentley, London.

Skwarczyńska, Stefania. 1954. Wstęp do nauki o literaturze.Tom. 1. Warszawa: Pax.

Wraxall, Nathaniel, W., 1806. Memoirs of the courts of Berlin, Dresden, Warsaw, and Vienna, in the years 1777, 1778, and 1779. Vol 2, T. Cadell and W. Davies, London.