Piotr Kładoczny
Akademia im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wielkopolskim
Zainteresowanie językowym ujęciem doznań zmysłowych ma już swoją historię zarówno w światowymi, jak i polskim językoznawstwie. Początkowo badania dotyczyły pojedynczych pojęć i terminów w zakresie jakości percepcyjnych poszczególnych zmysłów oraz samych percepcji właściwych dla wzroku, słuchu, dotyku, węchu i smaku. W dalszej kolejności pojawiły się opracowania całych kompleksów terminów z zakresu poszczególnych zmysłów. Można powiedzieć, że opracowanie semantyczne bazy terminologicznej w tym zakresie znalazło już swoje miejsce w literaturze przedmiotu i należy uznać, że jest to ujęcie jakościowe w omawianym zakresie. Jednym ze sposobów kontynuowania badań dotyczących leksyki percepcyjnej jest uzupełnienie ich o wartość ilościową i szczegółowe badania na tekstach, które udokumentują frekwencję i zastosowanie poszczególnych leksemów opisujących doznania zmysłowe. Do tego celu należy mieć dostęp do tekstów, możliwie skończonych i takich, w których zostają uruchomione poszczególne modalności percepcyjne. Bardzo dobrym przekładem takich tekstów są teksty literatury. W ich przypadku tekst jest skończony i łatwo dostępny. Często istnieje w wersji elektronicznej, którą można edytować i opracowywać narzędziami elektronicznymi.
Badacz podejmując pracę z tekstem literackim musi wiedzieć, jaką narzucić metodologię badawczą i przyjąć określoną procedurę, stosowaną konsekwentnie w zbieraniu materiału i jego interpretacji. W swoim badaniu chciałbym przyjąć koncepcję ram semantycznych Charlesa Fillmore’a do zbadania słownictwa zmysłowego wszystkich zmysłów. Jest to bardzo pracochłonna i materiałowa analiza, która umożliwia przedstawienie kilku istotnych zagadnień. Należą do nich:
1) Jakie słownictwo zmysłowe jest aktywne u danego twórcy i czy pojawiają się jakieś nowatorskie leksemy? 2) Jaka jest lista rangowa dotycząca słownictwa poszczególnych zmysłów? 3) Jak przedstawia się hierarchia zmysłów w ujęciu językowym pod względem jakościowym i ilościowym w tekście lub zbiorze tekstów (np. jednego autora). 4) Jakie są mechanizmy językowe dostrzeżone przy ekscerpcji materiału, dotyczące np. metaforyzacji znaczenia, rozszerzania znaczenia?
Na przedstawione tu problemy chciałbym spróbować odpowiedzieć na podstawie przykładów z literatury polskiej na przykładzie wybranej powieści Jerzego Pilcha oraz autobiografii niewidomego pisarza Michała Kaziowa „Dłoń na rękach”.
Słowa klucze
konceptualizacja, zmysły, percepcja, rama semantyczna
Bibliografia
Badyda E. „Upadły anioł zmysłów”? Metaforyka zapachu i percepcji węchowej we współczesnej polszczyźnie, Gdańsk 2013.
Chojnacka-Kuraś M. Semantyka bólu we współczesnej polszczyźnie, Warszawa 2016.
Kładoczny P. Semantyka nazw dźwięków w języku polskim, t. 1-2. Łask 2012.
Mitrenga B. Zmysł smaku. Studium leksykalno-semantyczne, Katowice 2014.
Zawisławska M. Czasowniki oznaczające percepcję wzrokową we współczesnej polszczyźnie: ujęcie kognitywne, Warszawa 2004.