Małgorzata Haładewicz-Grzelak, Ventura Salazar-García
Politechnika Opolska,
the University of Jaén
Y ha llegao una
golondrina,
con su pico tan sereno,
a quitarle las espinas
a Jesús el Nazareno.
‘i nadleciała jaskółeczka,
by swym tak spokojnym
dziobem
usunąć [z głowy] ciernie
Jezusowi Nazareńczykowi’
Hiszpańska muzyka religijna związana z Wielkanocą i procesjami jest bardzo bogata i różnorodna. W większości są to utwory instrumentalne, bez śpiewu: motety, marsze itp. Są to też pieśni religijne pochodzenia kultowego, czasem z łacińskimi tekstami. Saeta (‘strzałka’) to odmiana śpiewu flamenco o tematyce religijnej związanych z Pasją Chrystusa. Można ją określić jako komunikat poetycki nadawany w formie pieśni. Zazwyczaj składa się on z jednej czterowersowej zwrotki. W szerokim pragmatycznym kontekście saeta jest wydarzeniem komunikatywnym o omnitemporalnym charakterze, wykonywana tylko podczas procesji Wielkiego tygodnia. Tworzywem tej wypowiedzi religijnej jest w tym samym stopniu melodia i sposób śpiewu, jak i tekst werbalny. Saeta jest śpiewana „a capella” (tylko głos, bez towarzyszących mu instrumentów muzycznych) w chwili procesji przez osobę z publiczności, która wyraża swoje emocje, gdy widzi obraz Chrystusa lub przechodzącej Dziewicy. Wyraża ona więc naturalną potrzebę spontanicznego kontaktu ze Zbawcą. Teksty saet różnią się znacznie, ale kadencja muzyczna jest zawsze taka sama.
Z jednej strony można saetę rozważać jako zindywidualizowany akt lamentatio, ale z drugiej śpiew ten ugruntowany jest w specyficznej hiszpańskiej organizacji doświadczenia katolickiego – Hermandades / cofradias (bractwa religijne), czyli funkcjonuje ona też jako wyznacznik wspólnoty. Niniejsza prezentacja wpisuje się w szerszy projekt badania przestrzenności saety, nawiązując do poprzednich wątków badawczych, gdzie skupiliśmy się na indeksacyjności i strukturze aktu komunikatywnego w sakroferze.
W tej prezentacji analizujemy warstwę werbalną saety jako wierszowane utwory narracji modlitewnej. Wpisując się w tematykę zjazdu, stosujemy językoznawczą metodologię badawczą, w szczególności rozwiniętą do analiz fonologicznych. Ustalamy asymetryczne relacje w wierszowanej materii werbalnej, jak również nawiązuję do pojęcia binarności. Niektóre z relacji, którymi się zajmę to: sacrum/profanum, grzech/ łaska. Staramy się też zwrócić uwagę na pewne cechy stałe tych tekstów. Korpusem analitycznym do badań jest zbiór 900 saet flamenco spisany w pracy Aguilara (1912/18) oraz saety zebrane przez obserwację uczestniczącą przez prof. Venturę Salazara Garcię.
Słowa klucze
Binarność, asymetrie, wierszowany utwór religijny, saeta, muzyka pasyjna
Bibliografia
Arrebola, Alfredo (1995). La saeta. El cante hecho oración. Málaga: Algazara.
Aguilar y Tejera, Agustín. 1916/1928 . Saetas populares. Recogidas, ordenadas y anotadas por Agustín Aguilar y Tejera. Madrid.
Chruszczewski, Piotr 2004. (red.) Perspektywy dyskursu religijnego, czyli przyjęcie Kaina. Seria: język a komunikacja Kraków: krakowskie towarzystwo Tertium.
Salazar-Garcia, Ventura– Małgorzata Haładewicz-Grzelak 2020. Indexicality and deixis in Andalusian saeta. wygłoszony na konferencji Tertium Kraków 2-4.12.2020 .
Wrześniewska-Pietrzak, Marta 2005. „Piosenka religijna jako modlitwa, która uczy, bawiąc W: Język religijny dawniej i dziś II, red. T. Węcławski, S. Mikołajczak, Poznań.