Anna Kozłowska
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
W obrębie filologii nie brakuje głosów, że lingwistycznie zorientowany opis tekstów literackich przynosi niebagatelne korzyści poznawcze wiedzy o literaturze, zwłaszcza w zakresie interpretacji wypowiedzi (zob. m.in. Teoria literatury w świetle językoznawstwa 2011). Dużo rzadziej i słabiej artykułowana wydaje się natomiast myśl, że analiza literatury może stanowić źródło inspiracji i ważnych rozpoznań dla językoznawstwa, skoncentrowanego przecież w znacznej mierze – zwłaszcza w obszarze językoznawstwa współczesnego – na problemach innych wariantów języka i na odmiennych typach danych. W dzisiejszej lingwistyce można zaobserwować tendencję do marginalizowania roli literatury (zarówno jako obiektu badań lingwistycznych, jak i jako materiału źródłowego), a przynajmniej do uznawania języka/stylu literatury za obszar zasadniczo odrębny od opisu języka ogólnego czy jego nieliterackich odmian, wymagający od badacza całkowicie innych narzędzi i kompetencji, wyraźnie oddzielony od głównego nurtu lingwistyki, a w efekcie – lokujący się gdzieś na jej peryferiach. Nietrudno znaleźć wyraziste świadectwa malejącej wagi literatury w badaniach lingwistycznych – wystarczy przywołać choćby zmieniający się status cytatów literackich w słownikach języka polskiego: o ile w dawnych słownikach przykłady z literatury stanowiły właściwie podstawę dokumentacji, o tyle w nowszych leksykonach są one tylko sporadycznie wykorzystywane w tej funkcji.
Głównym celem wystąpienia jest zebranie, uporządkowanie i zaprezentowanie argumentów na rzecz (nieoczywistej dziś) tezy, że badania nad literaturą zajmują niepoślednie miejsce w obrębie językoznawstwa jako takiego, a nie tylko tej części stylistyki, która dotyczy języka/stylu artystycznego, jak również wskazanie pożytków, jakie płyną z uwzględniania wypowiedzi artystycznych w badaniach lingwistycznych. Pierwsza część u przypomni argumenty przywoływane i implikowane w pracach wybranych lingwistów zajmujących się studiami nad literaturą, m.in.: Romana Jakobsona, Zenona Klemensiewicza, Jadwigi Puzyniny, Krystyny Pisarkowej, Elżbiety Tabakowskiej, Anny Pajdzińskiej, Ryszarda Tokarskiego, Ewy Sławkowej. Analiza ich wypowiedzi metanaukowych, a także formułowanych przez nich celów i wniosków badawczych, będzie stanowiła punkt wyjścia do opisu roli (czy raczej: ról), jaką badania literatury pełnią w rozwoju wiedzy o języku, nie tylko w jego odmianie artystycznej.
Ostatnia część u będzie poświęcona sprawie, która rzadko pojawia się explicite w dotychczasowej dyskusji o miejscu studiów nad literaturą w lingwistyce, a mianowicie wpływowi obserwacji dokonanych na materiale literatury na niektóre koncepcje języka i wybrane elementy metodologii językoznawczych.
Słowa klucze
język/styl artystyczny, stylistyka, lingwistyka tekstu, metodologia językoznawstwa
Bibliografia
Jakobson R., 1960, Poetyka w świetle językoznawstwa, „Pamiętnik Literacki” 51 z. 2, s. 431-473.
Pajdzińska A., 2010, Językoznawca w świecie literatury, w: Człowiek. Słowo. Świat, red. J. Chojak, T. Korpysz, K. Waszakowa, Wydawnictwa UW, Warszawa, s. 95-102.
Sławkowa E., 2012-2016, Tekst literacki w kręgu językoznawstwa, t. 1-2, Wydawnictwo UŚ, Katowice.
Teoria literatury w świetle językoznawstwa, 2011, red. M. Cyzmann, A. Skubaczewska-Pniewska, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń.