Rafał Zarębski

Uniwersytet Łódzki

Jak dowiodły opracowania Bronisławy Ligary z zakresu „zapisanej mowy dwujęzycznej” Zygmunta Krasińskiego i Adama Mickiewicza, literatura dokumentu osobistego (termin Małgorzaty Czermińskiej), obejmująca swym zasięgiem znaczną część tradycyjnie rozumianej literatury stosowanej – termin upowszechniony przez Stefanię Skwarczyńską (korespondencja, pamiętniki, zapiski prywatne etc.) jest znakomitym źródłem do badań w obszarze dawnego bilingwizmu. Ponadto we współczesnych badaniach językoznawczych (czy szerzej filologicznych) (T. Mika, D. Masłej, A. Słoboda, Z. Krążyńska etc.) zauważamy wyraźną tendencję do ujmowania bardziej i mniej znanych, lepiej czy gorzej opisanych, dawnych tekstów także w kontekście zachowań dwujęzycznych. Fakt ten uchodził uwadze dawniejszych badaczy; czy może inaczej: był przez nich pomijany, gdyż w centrum badań stawiano polszczyznę. Ten wyraźny zwrot, wynikający z porzucenia perspektywy polonocentrycznej (pisze o tym szerzej Władysław T. Miodunka), ma swoje konsekwencje metodologiczne (w podejściu do tekstu) i analityczne (w doborze narzędzi badawczych). Łączy się to z przesunięciem akcentów w oglądzie zabytków, dokumentujących koegzystencję polszczyzny z innymi językami w językowym repertuarze tego samego autora. Nie opis języka polskiego danego tekstu (czy autora) staje się najważniejszy, ale jego relacje z tworzywem innojęzycznym (w perspektywie strukturalnej, genologicznej i funkcjonalnej).

W referacie zamierzam przyjrzeć się uwikłaniom polszczyzny w kontekst innojęzyczny – w tym przypadku francuski (znana jest rola języka francuskiego, jak i znany jest jego prestiż w dobie średnio- i nowopolskiej) w tekstach należących do literatury dokumentu osobistego. Ich autorzy to osoby, dla których język polski był językiem obcym i/lub drugim (np. dworzanin Jana Sobieskiego, Francuz, François Paulin Dalairac, królowa Marysieńka Sobieska).

Celem u będzie charakterystyka XVII-wiecznej polszczyzny opanowanej przez frankofonów w kontekście zagadnienia jej akwizycji/nauczania jako języka drugiego/obcego, problemów, jakie stwarzała, a wreszcie – co może stanowić istotną perspektywę badawczą – odpowiedź na pytanie, jaką wartość źródła wielojęzyczne mogą przedstawiać dla wiedzy (i jej weryfikacji) o stanie polszczyzny na różnych etapach jej rozwoju (odwołuję się tu do metody świadectw bezpośrednich). Ten kierunek badań nie był dotąd eksplorowany.

Słowa klucze

bilingwizm, język doby średniopolskiej, język polski jako obcy/drugi, korespondencja, pamiętnik

Bibliografia

Hamers, J. F., i M. Blanc. 1983. Bilingualité et bilinguisme. Bruxelles: Mardaga.

Ligara, B. 2011. „Dwujęzyczność twórców literatury polskiej jako problem badawczy historii języka”. LingVaria 1 (11): 165–178.

Masłej, D. 2020. Jak rodził się średniowieczny tekst. Tak zwane Kazania augustiańskie w perspektywie historycznojęzykowej. Poznań: Wydawnictwo PSP.

Krążyńska Z., Mika T., Słoboda A., 2016, Składnia średniowiecznej polszczyzny, Część I Konteksty – metody – tendencje, Poznań.

Muysken, P. 2000. Bilingual speech: a typology of code-mixing. Cambridge: Cambridge University Press.

Poplack S., „Sometimes I’ll start a sentence in Spanish y termino en Español. Linguistics”. Linguistics 18: 581-618.

Rastier F., 2015, Une introduction, [in:] O. Anokhina, F. Rastier (éd.), Écrire en langues. Littératures et plurilinguisme, Paris, s. III–X.

Szczepankowska, I. 2004. Studia nad polszczyzną epoki stanisławowskiej. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.

Weinreich, Uriel. 1953. Languages in contact: Findings and problems. New York: Linguistic Circle of New York.