Kazimierz A. Sroka
Uniwersytet Gdański
jest wynikiem badań, w których analizowanym materiałem językowym były teksty Pisma św. Nowego Testamentu, w tym pierwotny tekst grecki, jego tłumaczenie na łacinę (Wulgata) oraz tłumaczenia z łaciny lub greki na inne języki, jak też tłumaczenia z tychże tłumaczeń na kolejne języki. Autor opublikował w tym zakresie (blisko) dwadzieścia prac; niektóre z nich podano w załączeniu do niniejszego abstraktu, a wszystkie podane będą w rozdawce (ang. handout). Zaplanowana wypowiedź dotyczyć będzie zasadniczo trzech spraw: (1) znaczenia tekstów Pisma św. dla badań językoznawczych, w tym badań porównawczych i translatorycznych, (2) zmieniającego się z upływem czasu podejścia do tłumaczenia Pisma św., co skutkowało zmieniającymi się sposobami tłumaczenia, oraz (3) opisu porównawczego wybranych zjawisk gramatycznych przy wykorzystaniu odpowiadających sobie fragmentów Biblii w różnych językach. Sprawy te są jednak między sobą mocno powiązane i rozpatrywanie którejkolwiek z nich zazębia się z rozpatrywaniem jednej lub dwóch pozostałych.
Ad (1). Jeżeli chodzi o teksty Biblii, to z językoznawczego punktu widzenia trzeba podchodzić do nich po prostu jak do każdego materiału językowego, który jest przedmiotem badań. Należy jednak uwzględnić także ich specyfikę, polegającą na tym, że podawane są odbiorcom jako nienaruszalne słowo Boże i za takie przez wierzących są uważane. Nienaruszalność dotyczy ich brzmienia w językach oryginalnych oraz w dalszych przekazach w postaci przekładów na inne języki. Obejmuje ona przede wszystkim niezmienność treści, czyli znaczeń poszczególnych fragmentów tekstu, ale ‒ przynajmniej we wcześniejszym okresie tłumaczeń ‒ także niezmienność formy. Miało to ogromny wpływ na sposoby tłumaczenia Biblii (zob. niżej, Ad (2)). Jednocześnie fakt ten jest dla porównawczych badań językoznawczych, uwzględniających teksty Biblii, niezwykle cenny, gdyż w porównywanych fragmentach tekstowych w poszczególnych wersjach językowych jest przynajmniej jeden element wspólny i stały, jakim jest znaczenie i można skoncentrować się na sposobach jego wyrażania, na przykład na podobieństwach i różnicach w zakresie stosowanych konstrukcji gramatycznych.
Ad (2). Troska o wierność co do treści/znaczenia towarzyszyła przekładom Pisma św. zawsze. Ewolucji natomiast podlegał sposób tłumaczenia. We wcześniejszym okresie uważano, że integralnym i istotnym elementem słowa Bożego jest nie tylko jego treść, lecz także forma. Wynikało stąd, że przekład, aby nie dopuścić do zniekształcenia słowa Bożego, powinien być wierny oryginałowi w obu tych aspektach, czyli być przekładem słowo za słowo i ‒ przynajmniej, jak na to pozwalał język docelowy ‒ konstrukcja gramatyczna za konstrukcję gramatyczną, bez stosowania zmian. W XX wieku obserwujemy odchodzenie od tej zasady i przesuwanie punktu ciężkości w kierunku wierności pragmatycznej przekładu i jego komunikatywności, czyli zrozumiałości dla odbiorcy. Przykładem jest tu przekład typu eksplikacyjnego, jaki reprezentuje The New English Bible (1961/1970, zob. Sroka 2000: 261‒263) oraz Biblia Warszawsko-Praska w tłumaczeniu ks. K. Romaniuka, który, jak pisze, „zrezygnował ze zbyt daleko posuniętej dosłowności przekładu na rzecz jego zrozumiałości” (zob. Matuszczyk 2000: 236 oraz passim).
Ad (3). Autor u korzystał z tekstów Nowego Testamentu między innymi w związku z badaniami dotyczącymi (1) gramatycznej kategorii określoności w aspektach: teoretycznym, szczegółowo-opisowym i porównawczym oraz (2) jednego z zagadnień morfosyntaktycznych, a mianowicie zależności pomiędzy formą czasownika a ukrytym dopełnieniem bliższym, w języku węgierskim. Wyniki tych badań były publikowane w szeregu artykułach w językach: polskim lub angielskim. Ramy czasowe nie pozwolą nawet na krótkie przedstawienie treści każdego z tych artykułów (zwłaszcza z elementami egzemplifikacji). Aby zatem ukazać przykład zastosowania analizy językoznawczej do tekstu Biblii, autor ograniczy się do naszkicowania tylko niektórych z uzyskanych przez siebie wyników. Do nich należy na przykład odzwierciedlenie przejścia od politeizmu do monoteizmu w użyciu przedimka określonego ὁ z wyrazem θεὸς ‘bóg/Bóg’ w tekstach greckich (zob. Sroka m.in. 2006).
W końcowych wnioskach autor podkreśli wielkie znaczenie tekstów Biblii jako przedmiotu różnorodnych badań językoznawczych, w tym szczególnie badań dotyczących zagadnień porównawczych (systemowych i diachronicznych), jak też kontaktów językowych i translatoryki.
Słowa klucze
Teksty Biblii, przekład, językoznawstwo porównawcze, kategoria gramatyczna (w tym: określoność), konstrukcja gramatyczna
Bibliografia
Lewaszkiewicz, Tadeusz (2017): Przekłady biblijne na słowiańskie mikrojęzyki literackie, Język. Religia. Tożsamość 1 (15): 145‒162.
Matuszczyk, Bożena (2000): Wierność czy zrozumiałość? Kazimierza Romaniuka tłumaczenie Biblii w świetle tradycji polskich przekładów Pisma świętego, [w:] Wojciech Kubiński, Olga Kubińska, Tadeusz Z. Wolański (red.), Przekładając nieprzekładalne. Materiały z I Międzynarodowej Konferencji Translatorycznej. Gdańsk – Elbląg, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 233‒241.
Sroka, Kazimierz A. (1995): Śladami kaszubskich tłumaczeń Biblii, [w:] Jerzy Treder (red.) Nazwy i dialekty Pomorza dawniej i dziś, Gdańsk: Wydawnictwo Gdańskie, 101–127.
Sroka, Kazimierz A. (2000): Problems in Bible translation, [w:] Wojciech Kubiński, Olga Kubińska, Tadeusz Z. Wolański (red.), Przekładając nieprzekładalne. Materiały z I Międzynarodowej Konferencji Translatorycznej. Gdańsk – Elbląg, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 249–282.
Sroka, Kazimierz A. (2006): Od politeizmu do monoteizmu – proces kognitywny i jego manifestacja w językach, [w:] Olga Sokołowska, Danuta Stanulewicz (red.), Językoznawstwo kognitywne III. Kognitywizm w świetle innych teorii Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 293–341.
Sroka, Kazimierz A. (2015): Language change or only different methods of translation: Overt pronominal vs. covert direct object in Bible translation into Hungarian in different epochs, [w:] József Tóth (ed.), Die Sprache und ihre Wissenschaft zwischen Tradition und innovation. Akten des 45. Linguistischen Kolloquiums in Veszprém 2010. / Language and its Study between Tradition and Innovation. Proceedings of the 45th Linguistics Colloquium, Veszprém 2010. Frankfurt am Main: Peter Lang, 401–420.
Sroka, Kazimierz A. (2019): Kontakt językowy w tłumaczeniu. Początkowy etap rozwoju przedimka określonego w świetle gockiego przekładu Biblii, Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego 75: 141–163.