Iwona Krawczyk
Instytut Języka Polskiego PAN
Struktura frazy nominalnej autorów łacińskich polskiego średniowiecza nie była do tej pory przedmiotem pogłębionych badań. Istnieją co prawda opracowania poświęcone łacińskiej składni (m.in. Pinkster (2015), Devine i Stephens (2006), a na gruncie polskim Kaczmarkowski (1985)), jednak opierają się one w większości na materiale klasycznym oraz pochodzącym z późnego antyku. Niniejszy prezentuje wstępne wyniki korpusowej analizy frazy nominalnej polskiego kronikarza Jana Długosza (1415-1480), przeprowadzonej z wykorzystaniem ujęcia O. Spevak (2014), która opisuje strukturę frazy rzeczownikowej w dziełach autorów starożytnych.
Badanie z wykorzystaniem metod korpusowych przeprowadzone zostało na łacińskim tekście Roczników J. Długosza – monumentalnego, obejmującego 12 ksiąg dzieła opisującego historię Polski od czasów najdawniejszych po rok 1480. Kronika stanowi część elektronicznego korpusu dzieł średniowiecznego historiografa, który powstaje w ramach projektu „Długosz 2.0…” realizowanego obecnie w Pracowni Łaciny Średniowiecznej IJP PAN. Materiał poddawany analizie został wyodrębniony przy użyciu wyszukiwarki korpusowej Sketch Engine. Stanowią go wyekscerpowane z Annales kilkuelementowe sekwencje wyrazowe, których nadrzędnym członem są rzeczowniki należące do trzech zaproponowanych przez Lyonsa (1977) i przyjętych przez Spevak kategorii, m.in.: vir ‘mąż’, familia ‘rodzina’, bellum ‘wojna’, religio ‘religia’, memoria ‘pamięć’. Analiza wyodrębnionych sekwencji obejmowała realizację składniową frazy oraz wartość informacyjną i semantyczną jej komponentów. Na podstawie wypracowanego przez Spevak modelu opisu wyodrębnione frazy rzeczownikowe zostały przeanalizowane pod względem pozycji, jaką wobec członu określanego zajmują człony określające, tj. przydawki przymiotnikowe, różne typy przydawek dopełniaczowych czy określenia ilości (quantifiers). Przy ocenie frekwencji wystąpień przydawek w pre- i postpozycji uwzględniono szereg czynników pragmatycznych i semantycznych, które wpływają na pozycję członów określających względem rzeczownika stanowiącego konstytutywny element frazy, takich jak kontrast, podkreślenie, odwołanie do wiedzy kontekstowej, charakteryzacja czy kategoryzacja. W referacie zwrócono szczególną uwagę na podobieństwa i różnice struktur frazy nominalnej polskiego historyka i autorów klasycznych, szczególnie w zakresie frekwencji członów opisujących w pre- i postpozycji oraz dysrybucji przydawek występujących z konkretnymi rzeczownikami.
Słowa klucze
fraza nominalna, łacina średniowieczna, studium korpusowe, Jan Długosz
Bibliografia
Devine A.M., Stephens L.D. (2006), Latin Word Order. Structured Meaning and Information, New York.
Kaczmarkowski M. (1985), Nominalne grupy syntaktyczne łaciny okresu klasycznego, Lublin.
Lyons J. (1977), Semantics, Vol. 2, Cambridge.
Pinkster H. (2015), Oxford Latin Syntax. Vol. 1: The Simple Clause, Oxford.
Spevak O. (2014), The Noun Phrase in Classical Latin Prose, Boston.