Aleksander Kiklewicz

Sebastian Przybyszewski

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

Tematyka prezentowanego u sytuuje się na przecięciu pragmatyki, stylistyki i estetyki. J. L. Austin (1993), przedstawiając teorię aktów mowy, koncentrował się głównie na działaniach językowych i zmianach, które poprzez te działania są dokonywane przede wszystkim w wymiarze zinstytucjonalizowanym. Wypowiedzi, które można by zaliczyć do komunikacji estetycznej, były przez niego (a także przez wielu późniejszych zwolenników Austina) wyłączone z dociekań nad aktami mowy. Wynikało to poniekąd z przekonania, że wypowiedzi metaforyczne nie są wypowiadane serio i jako takie są „pasożytniczymi” sposobami używania języka. Badania wykorzystujące teorię illokucji w wypowiedziach estetycznych znajdowały się przez długi czas na marginesie dociekań lingwistycznych. Z kolei te prace, w których próbowano zastosować teorię aktów mowy, najczęściej ograniczały się do wskazania pojawiających się w danym utworze literackim typów aktów mowy w klasyfikacji samego Austina bądź w późniejszych klasyfikacjach (zwłaszcza J. R. Searle’a).

Postulowane pojęcie estetycznego aktu mowy pojawiało się co prawda już wcześniej w literaturze przedmiotu, jednak w odmiennym niż prezentowane w niniejszym referacie znaczeniu. Estetyczne akty mowy nie są tu bowiem rozumiane ani jako wypowiedzi na temat wartości estetycznych (por. rozróżnienie między asercjami estetycznymi a asercjami zwykłymi u J. Morgana (2017)), ani jako akty wyrażające stany afektywne nadawcy.

W prezentowanym referacie estetyczne akty mowy traktowane są jako akty afektotwórcze, mające na celu wywołanie u odbiorcy przeżycia estetycznego. Towarzyszy temu intencja estetyczna nadawcy, która realizowana jest bądź to jako intencja podstawowa, bądź też jako współistniejąca z innymi intencjami (o charakterze informacyjnym, perswazyjnym, behabitywnym itd.). Zdaniem autorów, opisywanemu typowi wypowiedzi możemy przypisać konkretną siłę illokucyjną, która nie mieści się w klasycznych opisach aktów mowy. Przy tym postulowane estetyczne akty mowy nie są jedynie domeną literatury pięknej, lecz pojawiają się również w dyskursach nieliterackich. Istotną ich cechą jest również to, iż z reguły są one realizowane jako pośrednie akty mowy, co związane jest z niemożnością przypisania im konkretnych czasowników performatywnych. Autorzy przedstawią najbardziej charakterystyczne typy performancji w tym zakresie.

Słowa klucze
pragmatyka, estetyka, illokucja, akt mowy

BibliografiaAUSTIN J.L., 1993, Mówienie i poznawanie. Rozprawy i wykłady filozoficzne, Warszawa.

HOBOHM H.-C., 1991, Der ästhetische Text als Depositum von Weisheit, [w:] A. Assman (Hrsg.), Archäologie der literarischen Kommunikation III, München, s. 547–554.

KIKLEWICZ A., PRZYBYSZEWSKI S., 2021, Estetyczne akty mowy jako przedmiot pragmalingwistyki: status, funkcje, formy: Cz. I, „LingVaria” XVI, 2(32), s. 31–43.

MORGAN A., 2017, Solving the Puzzle of Aesthetic Assertion, “Southwest Philosophy Review” 33(1), s. 95–103.

VENDLER Z., 1976, Illocutionary Suicide, [w:] A.F. MacKay, D.D. Merrill (red.), Issues in the Philosophy of Language. Proceedings of the 1972 Oberlin Colloquium in Philosophy, New Haven, s. 135–145.